Cadeau voor alle inwoners van Eindhoven
In 2022 schonk de gemeente Eindhoven zichzelf en haar inwoners landgoed de Wielewaal. Een prachtcadeau, maar wel een met een belangrijke restrictie: het cadeau mocht pas in 2032 worden uitgepakt. Tot verrassing van iedereen maakte de gemeente bekend dat het hek op zaterdag 27 september al opengaat. FRITS kreeg van wethouder Rik Thijs een sneak preview.
Tekst & foto’s: Martin van Rooij
Terwijl hij zijn stalen ros soepel over de halfverharde paden van de Wielewaal stuurt, lepelt wethouder Rik Thijs moeiteloos feiten, cijfers en wetenswaardigheden op over het landgoed waar Frits Philips woonde tot zijn overlijden in 2005. Thijs kan het dossier zo ongeveer dromen; het project ligt hem na aan het hart. „Dit is niet zomaar een park, hé? Het is een flink gebied. Vier keer het Vondelpark in Amsterdam en even groot als Hyde Park in Londen. Je kunt er straks wandelen en recreatief fietsen – niet moutainbiken dus – en een deel van de paden is geschikt voor minder validen zoals rolstoelers.”
Buitenverblijf
In 1891 vestigde Gerard Philips zich in Eindhoven en begon aan de Emmasingel een gloeilampenfabriek, het huidige Philips Museum. Vier jaar later kwam zijn broer Anton in de zaak. De rolverdeling was glashelder: Gerard was de man van de techniek en de fabriek, Anton deed de verkoop. In 1907 betrok Anton villa De Laak op de hoek van de Parklaan en de Nachtegaallaan, die in zijn opdracht was gebouwd. De volgende stap was een buitenverblijf voor zijn familie. In 1912 kocht hij daartoe grond aan, zes kilometer verderop nabij de Oirschotsedijk: landgoed de Wielewaal.
Rik Thijs is wethouder klimaat, energie, grond en vergroening. De aankoop van de Wielewaal valt onder zijn portefeuille. Het landgoed dat Philips aankocht was een stuk Oirschotse Hei dat was omgevormd tot productiebos voor de industrie, aldus Thijs. „Philips trok tuinarchitect Tersteeg, later ook verantwoordelijk voor het Philips de Jongh wandelpark en het middenstuk van het Stadswandelpark, aan om een ontwerp voor het landgoed te maken. Tersteeg toverde het ontginningsbos om tot een wandelpark met ‘tuinkamers’: bijzondere elementen zoals een rotstuin, een doolhof gemaakt van hagen, een rozentuin, een bomentuin, een naaldbomentuin, slingerpaden en gevarieerde beplanting met onder meer rododendrons en azalea’s. Het doolhof, gemaakt van hagen, is verdwenen maar dat gaan we weer herstellen.’
Een projectontwikkelaar had aan de gemeente plannen gepresenteerd voor minstens 750 woningen op de Wielewaal. Ik voelde meteen: geen goed idee’
Beschermen tegen woningbouw
In 2022 nam de gemeente het landgoed over van Marc Brouwers, die het op zijn beurt had gekocht na het overlijden van Frits Philips in 2005. Met de aankoop van het 142 hectare metende gebied was 29 miljoen euro gemoeid. Wat waren de motieven? Thijs: „Kort daarvoor had een projectontwikkelaar aan de gemeente plannen gepresenteerd voor minstens 750 woningen op de Wielewaal. Ik voelde meteen: geen goed idee, ondanks onze behoefte aan woningen. Al gauw kregen diverse raadsfracties lucht van de plannen en werden er raadsvragen over gesteld. Verschillende partijen wilden weten wat het standpunt van het college was. Wij waren niet alleen tegen, maar zagen ook in dat we het gebied moesten beschermen tegen dit soort ontwikkelingen. Mijn collega Yasin Torunoglu en ik hebben toen in het college gevraagd of we nog een keer konden onderzoeken of we het gebied konden kopen – dat was al eens eerder geprobeerd. Dit keer lukte het wel.”
Hoewel de gemeente al drie jaar eigenaar is van het landgoed is het nog niet open. Thijs: „Er was sprake van achterstallig onderhoud. Denk aan bomen die op omvallen staan en takken die bijna afbreken. We hebben behoorlijk wat bomen gesnoeid en gekapt. We voeren dat hout overigens niet af; het blijft in het bos. Dat heeft belangrijke voordelen. Hout dat vergaat is voedsel voor micro-organismen en insecten, die op hun beurt weer voedsel zijn voor bijvoorbeeld vogels. Daarnaast is dood hout samen met vergaan blad voeding voor de bomen, die daardoor beter gaan groeien. We gebruiken het gekapte hout trouwens ook om de paden af te bakenen. We willen dat bezoekers binnen de paden blijven, zodat het leven in het bos niet teveel wordt verstoord.”
De wielewaal is hier laatst gehoord. Drie keer zelfs. Gehoord ja,niet gezien. De wielewaal is een heel schuwe vogelsoort’
Meer baten dan kosten
Om het achterstallige onderhoud weg te werken heeft de gemeente vier miljoen euro uitgetrokken. Daarnaast is de gemeente jaarlijks 600.000 euro kwijt aan onderhoud en beheer, inclusief toezicht door BOA’s. De Wielewaal kost de gemeente dus jaarlijks geld? Thijs: „Integendeel, het levert ons geld op. Ten eerste: in het landhuis komen een restaurant, een boetiekhotel en een wijnproeverij. Het restaurant wordt gerund door Jan Sobecki van Tribeca in Heeze, een restaurant met twee Michelinsterren. De verhuur van het pand levert de gemeente jaarlijks ongeveer 325.000 euro op.”
Nog groter is de ‘gezondheidswinst’, aldus Thijs. „Ons projectteam heeft de Foundation for Sustainable Development (FSD), het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gevraagd een realistische inschatting van de maatschappelijke waarde in euro’s te maken van de aankoop van de Wielewaal. Daar rolden verschillende bedragen uit, met een behoorlijke bandbreedte: van 265.000 tot 3,8 miljoen euro per jaar. Vooral gezondheidswinst in de vorm van lagere zorgkosten en minder kosten voor het doorbetalen van loon aan zieke mensen.”
Naar verluidt las Frits Philips iedere ochtend op dit bankjede krant met een kop thee en zicht op het azalealaantje.
Terras aan het ven
We houden halt bij Thijs’ favoriete plek op de Wielewaal: het ven. „Hier was jaren niks meer aan gedaan. De oevers stonden vol met bamboe. Daardoor viel er amper zonlicht op het ven. Ook lag er veel blad in het water, wat voor rotting en overmatige algengroei zorgde. De bamboe is verwijderd en de oude zaadbanken die in de oevers liggen zijn opengetrokken, in de hoop dat daar weer nieuwe soorten uit ontspruiten, die passen bij het gebied.”
Een grote gele kwikstaart scheert over het water. Thijs: „Eerder deze week is nabij de kwekerij, een ander onderdeel van het landgoed, de wielewaal gehoord. Drie keer zelfs. Gehoord ja, niet gezien. De wielewaal is een heel schuwe vogelsoort.”
Aan het ven staat nog een woning, bewoond door de heer Van Lennep. Thijs: „De afspraak is dat hij daar mag blijven wonen en dat zijn privacy wordt gerespecteerd. Als hij er niet meer woont, zal de gemeente het pand in de markt zetten voor een economische functie. Het zou een geweldige plek zijn voor een horecauitspanning met een terras met uitzicht over het ven. Even verderop heb je dan het boetiekhotel, het restaurant, de wijnkelder en elders in het Lichtbos de Mishelhoef, de Philips Fruittuin en het Parkpaviljoen Philips de Jongh. Het is een prachtig stuk Eindhoven. Je kunt je hier de hele dag vermaken.”
_____________________________
Trefpunt Groen Eindhoven: ‘Goed plan, wel effecten monitoren’
Nuno Curado is coördinator bij Trefpunt Groen Eindhoven (TGE), de Eindhovense koepel van alle lokale initiatieven voor een groene en duurzame leefomgeving. Wie in de stad iets in de openbare ruimte wil ondernemen dat consequenties heeft voor het groen moet eerst langs TGE. Volgens Curado is TGE in hoofdlijnen blij met de plannen voor de Wielewaal: geen woningbouw en behoud van het groene karakter. „We onderschrijven de uitgangspunten van het groenbeheerplan, inclusief de kap van een aantal bomen. Als je veel bomen van dezelfde soort dicht op elkaar plant, krijg je een monotoon bos dat weinig natuurwaarde heeft en kwetsbaar is voor ziekten. Door bomen te kappen komt er meer licht in het bos. De overgebleven bomen gaan daardoor beter groeien. Verder worden er andere boom- soorten maar vooral ook andere struiksoorten aangeplant, wat voor meer biodiversiteit zorgt.”
Rust in het gebied
Op twee punten is TGE terughoudend, aldus Curado. „Het eerste punt is het autoverkeer naar het restaurant en het hotel. In 2013 is de Oirschotsedijk heringericht en autoluw gemaakt, dus wat ons betreft geen auto’s over die weg. Als het verkeer naar het hotel kan via de PSV Campus, zoals nu het plan is, dan is dat wat ons betreft de beste oplossing.” Een ander punt van zorg is volgens Curado de rust in het gebied. „Niemand weet precies hoeveel bezoekers het landgoed straks gaat trekken en wat de effecten daarvan zijn op het dieren- en plantenleven. Daarom hebben wij de gemeente gevraagd de ervaringen goed te volgen, vanaf het begin te zorgen voor toezicht en handhaving en het toelatingsbeleid desgewenst na verloop van tijd aan te passen.”
_____________________________
Fijn dat er nu iets met het De Wielewaal gedaan wordt en dst dat toegankelijk is voor publiek.