Eindhovense ‘broederschap’ viert veertigjarig bestaan in Bayeux
Elk jubileumjaar van D-Day reist de Lichtjesroute af naar Bayeux om de Normandische stad te verlichten bij de viering van de bevrijding. Zo ook dit jaar. De Eindhovense bijdrage aan de herdenking wordt hogelijk gewaardeerd, al vrezen sommigen dat het zomaar eens de laatste keer kan zijn geweest. Dat geldt voor leden van de Lichtjesroute, zeker voor veteranen en misschien wel voor de inwoners Bayeux?
Tekst: Hans Matheeuwsen
Niet alleen D-Day vierde een jubileum, ook de Lichtjesroute was in een feeststemming. De stichting – gevestigd in een voormalige school aan de Pastoriestraat in Woensel – bestaat veertig jaar. Het is een mooie club, de mannen en vrouwen van de Lichtjesroute. Al decennia gaan ze naar Bayeux, aangevoerd door een lange vrachtwagen vol (led-)lampjes en kabels, om de stad te versieren met ornamenten die de invasie van de geallieerden in Normandië en de bevrijding uitbeelden. Zoals elk jaar in september in Eindhoven de bevrijding van de stad wordt herdacht.
De band dateert al van na de oorlog. Bayeux is op 7 juni 1944 door het Engelse Tweede Leger bevrijd, als eerste stad in Frankrijk. Eindhoven op 18 september door dezelfde troepen, die zuidwaarts vanuit België Stratum introkken terwijl de 101e Luchtlandingsdivisie vanuit het noorden zich een weg door Woensel baande. De Amerikanen waren op 17 september met duizenden door vliegtuigen gedropt boven de weilanden bij Son.
Drie maanden eerder landden ook zij, letterlijk, in Normandië en wel in de nacht van D-Day, op 6 juni 1944. In Bayeux logeren de vrijwilligers van de Lichtjesroute op kosten van het bestuur in een sober klooster, Monastère-Hotellerie Sainte-Trinité, onder de rook van de imposante Cathedral Notre-Dame in het centrum van de stad, een goed voorbeeld van de Normandische gotiek, aldus Wikipedia. De twee kerktorens reiken majestueus naar de hemel, als een eeneiige tweeling vertrouwd hoog uit boven alle overige bebouwing. Ze zijn een dankbaar oriëntatiepunt voor de omgeving, en waren dat waarschijnlijk tachtig jaar geleden ook voor de jonge soldaten die tien kilometer noordelijker het Normandische strand met de codenaam Gold bestormden.
Overigens werd Bayeux nagenoeg gespaard voor de hevige geallieerde bombardementen in die dagen omdat het verhaal ging dat de Duitsers van schrik de stad spoorslags hadden verlaten. Ook de daarop volgende Slag om Normandië ging aan de monumentale elfde-eeuwse kathedraal en zijn gemeente voorbij, alsof God zelf de vernietiging van zijn huis verhoedde, omdat Bayeux al op D-Day + 1 in bezit was genomen door Engelse militairen. De trotse Franse generaal en regeringsleider Charles de Gaulle paradeerde een week na D-Day, op 14 juni, door de straten van de ongeschonden stad om de Franse ingezetenen te laten zien dat het Nazi-regime toch echt en definitief op z’n retour was in het land.
Gesloten deuren
Tachtig jaar later is de kathedraal vooral het domein van feestelijke bijeenkomsten ter herinnering aan die spannende dagen, waarbij een delegatie van de Lichtjesroute, gestoken in hun beste pak, traditioneel niet ontbreekt. Alles achter gesloten deuren overigens. Alle plechtigheden ter ere van D-Day gaan gepaard met extreme veiligheidsmaatregelen.
Toegangswegen worden door de Gendarmerie met veel uiterlijk vertoon geblokkeerd, de route er naartoe vakkundig afgezet, in de omliggende straten patrouilleren politie en militairen, vaak in groepjes van drie, waarvan één lid zwaarbewapend is. Altijd cirkelt een helikopter boven onze hoofden. We weten dat op vrijdagochtend 7 juni de Franse president Emmanuel Macron Bayeux bezoekt, hij was op de Place De Gaulle, maar we hebben hem nooit gezien. Nog geen glimp. Onmogelijk.
Introspectie
Lichtjesroute-voorzitter Ivo Baijens heeft een huis in Bayeux en hij ontvangt de vrijwilligers twee avonden in zijn tuin gastvrij met een uitbundige barbecue. Hoewel de tweede avond een delegatie van de lokale bevolking de Eindhovenaren vergezelt, voert de Brabantse gezelligheid de boventoon, het bier vloeit rijkelijk – dank u Dommelsch! – het vlees smaakt uitstekend en de gesprekken zijn hartelijk. Indien nodig wordt een helpende hand toegestoken, hoe kan het ook anders, Lichtjesrouters zijn doeners en willen alleen voor een hapje en een drankje een moment stilzitten. Nadat er eerst volop gewerkt is, ze zijn per slot van rekening niet voor de lol in Bayeux…
De Lichtjesrouters vormen een bijzonder gezelschap van allerlei pluimage dat uit heel Eindhoven komt. Ze hebben allemaal iets met de oorlog, met de stad, met de mensen. Ze hebben vooral allemaal iets met elkaar. Op vrijdagavond 7 juni barbecueen we niet bij Ivo thuis maar dineert het complete gezelschap, inclusief twee bestuursleden van de Eindhovense Stichting 18 September, in restaurant La Maison Blanche, om de hoek van de kathedraal. Bourgondisch en ongedwongen onder elkander blijkt er verwonderlijk genoeg volop ruimte voor introspectie.
Het wordt zelfs een emotionele avond, waar tranen vloeien, want sommige leden realiseren zich dat zij een volgend D-Day-jubileum waarschijnlijk niet meer meemaken. En de onverwoestbare coördinator Tits Bongers, al zo’n veertig jaar hèt gezicht van de Lichtjesroute, lijkt potdorie en tot afgrijzen van allen voorzichtig en met een snik in zijn stem de aanwezigen voor te bereiden op zijn afscheid, hoewel hij later verzekert door te gaan zolang hij leeft. Of zoiets. Opluchting alom. Het zal toch al niet gaan meevallen om het aantal vrijwilligers op peil te houden. Aan tafel proberen we ondertussen het geheim van de Lichtjesroute te doorgronden. Ik wil geen – zoveelste – verhaal schrijven met open deuren van de voorzitter, of die van de Stichting 18 September. Ik wil weten wat de hechte club vrijwilligers nou zo doortastend en daadkrachtig maakt, onverzettelijk en sterk, en relevant en nodig? Wat verbindt en drijft hen, volgens de vrijwilligers zelf?
De Lichtjesroute verdween ooit uit Eindhoven maar werd om nostalgische redenen in 1984 nieuw leven ingeblazen, notabene door de zoon van een van de oorspronkelijke oprichters. Sindsdien floreert de club, geholpen door de gemeente Eindhoven maar ook door lokale mogelijkmakers als ASML, DAF, VDL, DLL etcetera. De pay-off van de Lichtjesroute is: ‘Sinds 1944 verbonden door vrijheid’. Daar is geen woord van gelogen omdat het historisch correct is. Maar wie of wat zijn er verbonden? Eindhoven en Bayeux? De bevrijders met de burgers? De mensen met elkaar? De Lichtjesroute met Eindhoven, met Bayeux? Waarom bestaat eigenlijk zoiets na-oorlogs jaren-vijftig spruitjeslucht heerlijk kneuterigs en kleinburgerlijks als de Lichtjesroute nog steeds? Duizenden mensenbekijken elk jaar opnieuw de 22 kilometer tellende route door de Lichtstad al fietsend met de kinderen of vanuit de auto. Waarom? Wat is het geheim?
Metaforen
De antwoorden zijn genoteerd tussen de spreekwoordelijke soep en de aardappelen door, op die memorabele avond in La Maison Blanche, en naarmate de begeestering toeneemt door de glazen soepele Franse wijn rollen de woorden als vanzelf over de lippen. Broederschap en saamhorigheid, dames en heren lezers, zijn de kernwaarden van de Lichtjesroute, zoals aangegeven door de vrijwilligers zelf. Het woord broederschap verraste mij enigszins, want dat ken ik in een heel andere context waarbij licht als symbool overigens een minstens even belangrijke rol speelt: wij kennen het licht alleen vanwege ons verblijf in de duisternis. Denk daar gerust maar even over na, terwijl ik terugkeer naar mijn geïnspireerde tafelgenoten, de broederschap van de Lichtjesroute. Ik ben verrast omdat er immers vele vrouwen vrijwilliger zijn bij de club. Zij zijn bovendien een factor van betekenis, zonder hen geen Lichtjesroute.
Jazeker, de mannen verzorgen de techniek, lassen de ornamenten in elkaar, hangen ze alle 400 aan de lantaarnpalen in de stad, maar de vrijwilligsters zijn de stille kracht. Zij zorgen voor de rest. En het blijkt dat zij zich allerminst buitenspel gezet voelen door een omschrijving als broederschap. Nee, ze zijn er trots op. Er is namelijk geen onderscheid. Da’s al heel wat in tijden van discriminatie en polarisatie.
Broederschap is la fraternité in het Frans. Vrouwelijk. Da’s toch grappig? Dat staat ook nog eens voor eensgezindheid
Het is ook la fraternité in het Frans. Vrouwelijk. Da’s toch grappig? Dat staat ook nog eens voor eensgezindheid. Allemaal van toepassing op de mannen en vrouwen van de Lichtjesroute. En weet je wat saamhorigheid is in het Frans? Unité. Eenheid, of verenigd, zoals wij eerder zouden zeggen. De Lichtjesroute verenigt. Ons allemaal. Al is het maar een paar weken in het jaar. Da’s een mooie gedachte. Het zijn motto’s uit de Verlichting. Die heette niet voor niets zo. De Verlichting en de Lichtjesroute. Verbonden door vrijheid. Vrijheid is ook al zo’n begrip uit de Verlichting. Evenals gelijkheid. Toepasselijke metaforen.
De Lichtjesroute klopt gewoon, het is het gevoel van broederschap en saamhorigheid, en daar herkennen wij ons in, als rechtgeaarde Eindhovenaren. Natuurlijk. Uit de Lichtstad. Waar anders? Vooruit: Bayeux, waar de weg naar de vrijheid werd geplaveid. En Tits blijft nog wel even, dames en heren vrijwilligers!
